نقد و بررسی فیلم Once Upon a Time in Anatolia (روزی روزگاری در آناتولی)

کارگردان : Nuri Bilge Ceylan

نویسنده : Nuri Bilge Ceylan, Ebru Ceylan

بازیگران: Muhammet Uzuner, Yilmaz Erdogan , Taner Birsel

خلاصه داستان :

کاروانی از وسایل نقلیه دولتی که افسران پلیس، دادستان کل، یک پزشک قانونی و مردانی با بیل و بیلچه را در خود جای داده است، دو زندانی را به منطقه پهناور ترسناکی واقع در دشت آناتولی همراهی می کند ...

صرف شبی طولانی در یک صحرا برای یافتن یک جسد در فیلم «روزی روزگاری در آناتولی»، این درام جنایی ترکیه ای را به عنوان یک شاهکار مهیج به دنیا معرفی کرد.

فیلم های اندکی هستند که آن قدر ساده باشند که فقط انتظار و صحبت را نشان دهند، اما این یکی از همان هاست. یکی از همان فیلم هایی که در بیشتر دقایق آن به ظاهر هیچ اتفاقی نمی افتد اما در واقع اتفاقات بسیاری در حال رخ دادن است. فیلم جدید «نوری بیلگه جیلان» طولانی و تماشایش مشکل است و احتمالاً مناسب هر کسی نیست، اما من فقط میتوانم بگویم که یک شاهکار است، شاهکاری بی پروا و تسلیم نشدنی که در تسخیر شکوه رمزآلود نگاه بدبین خود قرار گرفته است. هیچ چیز در این فیلم مرا یاد «سرجیو لئونه» نمی اندازد مگر آن انتظار خیلی خیلی طولانی در ابتدای «روزی روزگاری در غرب» در میان آن باد تند صحرایی حسرت بار. در واقع این فیلم، بیشتر یادآور کارهای آنتونیونی یا چخوف یا حتی داستان های آخر تولستوی است.

ماجرا از یک شب بارانی ناآرام آغاز می شود و به یک صبح ترسناک در یک دفتر کار خاتمه می یابد. کاروانی از وسایل نقلیه دولتی که افسران پلیس، دادستان کل، یک پزشک قانونی و مردانی با بیل و بیلچه را در خود جای داده است، دو زندانی را به منطقه پهناور ترسناکی واقع در دشت آناتولی همراهی می کند؛ دشتی که غرب را به شرق یعنی ایران، ارمنستان و ترکیه متصل میکند. زندانیان، مضنون به قتل هستند، اما ظاهراً می خواهند به جرم خود اقرار کنند و طبق قراری که با پلیس گذاشته اند، میخواهند آن ها را به محلی که جنازه قرار دارد، ببرند. «کنان» (با بازی فیرات تانیس) تنها کسی است که برای پلیس اهمیت دارد و روح سرگردان قربانی مرکزیت فیلم را تشکیل می دهد.

سفر خارج شهر آن ها در پایان یک روز کاری آغاز می شود و در حالی که همه انتظار دارند جسد را به سرعت کشف کنند، با خشمگین شدن پلیس ها، زندانی ها گیج می شوند و نمی توانند محل دقیق جنازه را در تاریکی به یاد آورند. جستجو در دل شب ادامه پیدا می کند و در فواصل معینی متوقف می شود که یکی از این توقف ها از سوی شهردار محلی به بهانه خوردن غذا اتفاق می افتد.

در این جستجو به جز حرف زدن هیچ کار دیگری برای انجام دادن وجود ندارد، اما این موقعیت خاص باعث می شود که سمت و سوی حرف ها به پوچی نگراید.

وقتی آن ها زیبایی نفس گیر دختر شهردار را می بینند، رفتارشان بسیار موقر و با ملاحظه می شود. در صحنه ای «کنان» اشک هایش بی دلیل سرازیر می شود. در وسط آن شب تاریک، مرگ خیلی واقعی تر و نزدیک تر به نظر می رسد( همان طور که همیشه برای هر کدام از ما هم این گونه خواهد بود). و دائم فکر حضور قربانی( جایی در آن تاریکی و باران) به ذهنشان می آید و افکار تاریک را از اعماق ذهنشان بیرون می کشد.

دلیل جنایت هرگز معلوم نمی شود، اما در مورد رابطه کنان با قربانی جزئیات کوچکی افشا می شود. درام فرعی داستان هم دارای اهمیت بالایی است. طی این داستان فرعی تقابلات میان افسران مضطرب نشان داده می شود، تقابلاتی که این کار جستجوی واقعا نامطبوع باعث ایجادش شده است. بدون این که از بی خوابی یا کار خسته باشند، مجبورند به زندگیشان فکر کنند یا شاید هم در مورد این حقیقت که از زبان تی. اس. الیوت گفته شده، تعمق کنند که اصلاً هیچ چیز برای فکر کردن ندارند. نصرت (با بازی تانر بیرسل) دادستان خوش تیپ و متشخصی است که از شباهتش با کلارک گیبل به خود مفتخر است. او حکایتی را برای دکتر جوان، کمال (با بازی محمد اوزونیر) بازگو می کند تا این مفهوم را تشریح کند که مرگ هر وقت بخواهد می رسد و ما در مقابلش کاری نمی توانیم بکنیم. اما دکتر که یک دانشمند معتقد به فلسفه عقلانی است، سوال هایی را در مورد داستان او مطرح می کند و باعث گشوده شدن یک بینش جدید و وحشتناک در زندگی دادستان می شود.

جیلیان در این فیم که با اعتماد به نفس و فراست بالایی ساخته شده، سلطه روح بخش و خالصانه خود را نشان داده است. در یک پلان او تابلویی از پنج مرد داخل ماشین به ما نشان می دهد، دو پلیس روی صندلی های جلو و در صندلی عقب، میان دو افسر ، «کنان» لاغر و نحیف در تاریکی نشسته است. چهره های چهار مرد قانون در سایه نور خفیفی روشن شده است، اما کنان در خارج از این زمینه روشن قرار دارد. و جیلیان همین جا صحنه را نگه می دارد، دوربین را به آرامی جلو می برد تا جایی که این فکر در ما جوانه می زند که چقدر این سکوت مشوش کننده است. شاید لحظه شکوفایی کامل و تماشایی فیلم در اواخر آن باشد؛ یک لحظه هنرمندانه. دکتر خسته از این شب زجرآور وارد دفتر خود می شود، کامپیوتر را روشن می کند و متوجه عکس های شخصی خود می شود (که به طور قطع هربار باید متوجه آن ها بشود). جیلیان به طور رازآلودی کل فیلم را به تعلیق در می آورد تا فقط این عکس ها را به ما نشان دهد. سکون صحنه را پر می کند. عکس ها دکتر را در زمان جوانی و وقتی عاشق بوده نشان می دهد. این صحنه حس اندوه و دل شکستگی زیادی را با خود دارد.

وقتی نوبت به افشاگری در مورد قربانی می رسد، یک تصمیم باید گرفته شود که چه مقدار از آن کشفیات فاش شود. ما شاهد از بین رفتن تدریجی پاکی کمال هستیم و با از دست رفتن کامل این پاکی، شخصیت پسرانه او که در طول آن شب بلند پلیس ها را سرگرم کرده بود، به طور کامل از بین می رود. مردانگی او از غفلت طولانی بیدار شده است و در حال گذار از مرحله است که همه افراد گروه خیلی قبل تر، از آن عبور کرده بودند.

جیلیان با دوفیلم بلند دیگر خود با نام های «فاصله» (2002) و «آب و هوا» (2006) خودش را به عنوان یک فیلمساز فوق العاده به اثبات رسانده بود. اما قطعاً «روزی روزگاری در آناتولی» تا امروز بزرگترین فیلم اوست.

مترجم: شبنم سید مجیدی

منبع: سایت نقد فارسی