نقد و بررسی 2014: Timbuktu (تیمبوکتو)

آخرین اثر عبدالرحمن سیساکو تصویری تابناک از جایی است که مذهب بر آن حکومت می‌کند و اختلاف زخمهای کاری بر مردمش نهاده است.

«تیمبوکتو» فیلم زیبا و احساسی عبدالرحمن سیساکو فریادی است بر آمده از قلب که ارزشهای اخلاقی و قوانین نانوشته را با گیرایی و دقت تمام گواه گرفته است. این فیلم تصویری است از کشور دوران کودکی او در غرب آفریقا یعنی مالی و به طور خاص شهر تیمبوکتو که آداب و رسوم غنی و انسانی اش (به زعم سیساکو) زیر پای نیروهای جهادی و تعصبات مذهبی که غالبا از خارج این کشور نشات می‌گیرند له شده است. داستان حول مرگ یک گاو می‌گردد، که نام احساسی "جی پی اس/GPS" بر او گذاشته شده است؛ چه نماد بجایی برای کشوری که راهش را گم کرده است.

این متعصبان و افراطیان اسلامی لذتهای بی اشکالی مانند فوتبال و موسیقی را منع می‌کنند و با اشتیاق و لذتی سرد زناکاران را شلّاق می‌زنند و سنگسار می‌کنند. خشکه مذهبی های جدید از امام محلی آنجا بیزارند، چرا که او مدتهاست از آداب و رسوم و آموزه‌های انسان دوستانه و صلح طلبانه اسلامی پاسداری می‌کند؛ به همین خاطر با اسلحه به مسجد آنجا حمله ور می‌شوند. این مردها در کنار اعتیاد به خشونت و زورگویی، برده‌های تجهیزات مدرنشان هستند؛ گوشی‌های همراه، وسایل نقلیه، دوربینهای فیلمبرداری (برای آپلود کردن ویدئوهای جهادی شان بر روی اینترنت) و البته اسلحه. تیمبوکتو دیگر آن شهر جادویی افسانه‌ای "tombouctou la mysterieuse" (تیمبوکتوی مرموز) نیست، بلکه جایی خشن، جدّی و بی رحم برای تعصب و ترس است.

سیساکو مجموعه‌ای از شخصیت‌ها و نماهای چشمگیر مرتبط را گردآوری می‌کند و به این وسیله صحنه‌هایی از زندگی یک ملت زخم خورده را نشانمان می‌دهد، که در طول تاریخ شرحه شرحه شده و بر سر سه زبان رایج خود یعنی طوارقی، عربی و فرانسوی در معرض فروپاشی قرار گرفته است. در مرکز این اتفاقات داستان غم انگیز یک خانواده قرار دارد: یک گله دار به نام کیدانه (با بازی ابراهیم احمد)، همسرش ساتمه (با بازی تولو کیکی) و دختر دوازده ساله‌شان. کیدانه با عصبانیت به سراغ ماهیگیری می‌رود که گاوش را کشته است و نتایج فاجعه باری به دنبال می‌آورد. حال حاکمیت دینسالار جدید مالی باید بر چیزی نظارت کند که مجازات آن در خلال قوانین دینی مفصلش درج نشده است، که به طرز وحشتناکی نشان از بی تعهدی و نابالغی آن نظام حاکمیت دارد.

فیلم حاوی لحظات بصری خیره کننده‌ای است: منظره پانارومایی از یک رود که کیدانه و آن ماهیگیر جداگانه در دو سمت انتهایی تصویر در حال حرکت اند بی نظیر است و آنچنان ماهرانه ساخته شده است که می‌توانست دیوید لین را به تحسین وا دارد. زمانی که یکی از نیروهای نظامی تا مرز تصدیق شیفتگی اش به ساتیمه پیش می‌رود، سیساکو چند تپه ماسه‌ای را نشان می‌دهد، که به طرز هوشمندانه‌ای چند بوته نیمه خشک را در بر گرفته اند. این تصویر ناگهان یک تصویر فرویدی از بدن عریان یک زن به ذهن می‌آورد، که پس از آن هدف یک حمله عجیب و غریب و زن ستیزانه قرار می‌گیرد.

در جایی دیگر چند مرد جوان پس از ممنوع شدن فوتبال، با در آوردن ادای آن به این بازی ادامه می‌دهند. آنها با یک توپ نامرئی از یک سوی زمین به سوی دیگر می‌دوند و با تصوّر کردن موقعیت توپ در زمین با جدیت به مسابقه می‌پردازند. این صحنه‌ی بامزه، زیرکانه و اندوه آور هجونامه ضد شوروی [اشاره به رمان مزرعه حیوانات] را به یاد می‌آورد. در یک صحنه دیگر به مرد جوانی یاد می‌دهند که چطور در مقابل دوربین تغییر نگرش دینی‌اش را توصیف کند (در یک لحظه این ترس به دل راه می‌یابد که این ویدئو یک ویدئوی عملیات انتحاری "شهادت طلبانه" برای انفجار بمب است). این پسر در مورد این که چقدر به موسیقی رپ علاقه‌مند بوده است اما دیگر از آن علاقه برگشته است صحبت می‌کند. با این حال پس از یک دستور ناگهانی با ترس و نگرانی سرش را بالا می‌آورد و می‌فهمد ادای این سخنان خشک و اجباری از او برنمی‌آید.

از بسیاری از جهات تصویر سیساکو از مالی را می‌توان با تصویر إبراهيم البطوط از مصر و اعتراضات ميدان التحرير‎ در فیلم «زمستان ناخشنودی/Winter of Discontent» مقایسه کرد، که با احساسات زاید الوصفی شکل گرفته است و میان یاس و امید در رفت و آمد است.

منبع: سایت نقد فارسی

مترجم: سید مجتبی حسینی